ม่อฮ่อม หรือ หม้อห้อม
ปัจจุบันถ้าเอ่ยว่า ม่อฮ่อม จะหมายถึงเสื้อดังลักษณะที่กล่าวไว้ข้างต้น เสื้อชนิดนี้มิใช่เสื้อสำหรับผู้ชายชาวล้านนาสวมใส่มาแต่เดิม แต่เสื้อที่ชายชาวล้านนานิยม คือเสื้อผ้าฝ้ายสีขาวแบบที่เรียกว่า เสื้อห้าดูก หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า ตั๋วก้อมแอวลอย เสื้อม่อฮ่อมเกิดขึ้นภายหลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ โดยเริ่มที่จังหวัดแพร่ เนื่องจากพวกลาวพวนที่อพยพเข้าไปอยู่ที่อำเภอเมืองแพร่ได้เย็บเสื้อผ้าฝ้ายย้อมสีครามดำออกจำหน่ายแก่คนงานและลูกจ้างทำป่าไม้ขึ้นก่อน จึงได้รับความนิยมซื้อสวมใส่กันแพร่หลาย ต่อมาเมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๖ นายไกรศรี นิมมานเหมินท์ ได้จัดงานเลี้ยงอาหารแบบขันโตกเพื่อเป็นเกียรติแก่ ฯพณฯ นายสัญญา ธรรมศักดิ์และกงสุลอเมริกัน ขึ้นที่จังหวัดเชียงใหม่ และได้กำหนดให้ผู้มาร่วมงานสวมเสื้อผ้าฝ้ายคอกลม ย้อมสีคราม คาดผ้าขาวม้า หลังจากงานนี้จึงมีผู้นิยมใช้เสื้อม่อฮอมกันแพร่หลายยิ่งขึ้น คนทั่วไปจึงคิดว่าเป็นเสื้อประเพณีนิยมสำหรับชายชาวล้านนา
ในคราวที่ราชบัณฑิตยสถานได้ปรับปรุงพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๔๙๓ มาเป็นพจนานุกรมฯ ฉบับ พ.ศ. ๒๕๒๕ นั้น คณะกรรมการชุดปรับปรุงพจนานุกรม ได้เห็นควรให้เก็บคำนี้เพิ่มเติมเข้าไป และเก็บในรูปที่เขียนว่า ม่อฮ่อม ตามที่นิยมใช้เขียนกันโดยทั่วไป ต่อมามีนักภาษาที่ศึกษาทางด้านภาษาถิ่นพายัพได้แสดงความคิดเห็นและแสดงผลการศึกษาเทียบเสียงคำไทยภาคเหนือกับคำไทยกรุงเทพฯ แล้ว เห็นว่าคำนี้ควรเขียนว่า หม้อห้อม จึงจะถูกต้อง คณะกรรมการชำระพจนานุกรมจึงได้หยิบยกเรื่องนี้มาพิจารณาหาข้อยุติ ในการพิจารณา คณะกรรมการฯ มีความเห็นแตกต่างกันคือ ที่เห็นว่าควรเขียน “ม่อฮ่อม” อย่างที่คนทั่วไปใช้ เพราะ ม่อฮ่อม เป็นคำ ๒ คำที่ใช้ร่วมกันคือ มอ หรือ ม่อ มีความหมายว่า “สีมืด สีคราม” หลักการใช้สีเบญจรงค์ตามขนบนิยมของชาวไทยโบราณในภาคกลาง เรียกว่า มอ หรือสีมอ เช่น มอคราม หรือสีครามม่อ หมายถึง ครามอมดำ ชาวล้านนาออกเสียง มอ เป็น ม่อ บางคนจึงเข้าใจผิด พยายามลากคำนี้ให้เป็น “หม้อ” โดยหมายว่าเป็นภาชนะสำหรับใส่น้ำสีย้อม ทั้งนี้เพราะลืมคำเรียกสีมอซึ่งเป็นคำภาษาไทยเดิมไป ส่วนคำ “ฮ่อม” หมายถึงคราม คือสีครามซึ่งไม่ใช่สีวิทยาศาสตร์ แต่เป็นสีครามที่ได้จากต้นฮ่อม หรือห้อม ซึ่งเป็นไม้ล้มลุก ต้นเป็นพุ่ม ชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Baphicacanthus cusia Brem. ในวงศ์ Acanthaceae โดยใช้ใบและต้นมาโขลกแล้วแช่น้ำซาวข้าว ทิ้งไว้ประมาณ ๔-๕ วัน จึงรินเอาแต่น้ำสีครามมาต้ม ใส่เกลือลงไปเล็กน้อยแล้วนำด้ายฝ้ายมาย้อมน้ำต้มสีนี้ ๒-๓ ครั้ง จนด้ายออกสีเข้มตามต้องการ ในพจนานุกรมภาษาภาคเหนือจัดทำโดย จ.จ.ส. เมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๙ เก็บคำ ฮ่อม หมายถึง สีคราม และหนังสือหลักภาษาไทยพายัพ ของพระธรรมราชานุวัตร เจ้าอาวาสวัดพระสิงห์ จัดพิมพ์เมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๒ เก็บคำนี้ไว้เช่นกันแต่เขียนในรูป ” ห้อม“ ดังนั้น คำนี้ควรเขียนว่า ม่อฮ่อม หรือ ม่อห้อม แต่ไม่ควรเขียนว่า หม้อห้อม เพราะรูปคำ ” หม้อ” จะทำให้ความหมายของคำนี้คลาดเคลื่อนไปเป็นผ้าที่ย้อมในหม้อ มิใช่ผ้าที่ย้อมเป็นสีมอหรือสีครามตามความเป็นจริง และไม่ว่าจะเขียนเป็นม่อฮ่อม หรือ หม้อห้อม ในภาษาภาคกลาง (ภาษาไทยกรุงเทพฯ) จะออกเสียงวรรณยุกต์โทเหมือนกัน การเปลี่ยนแปลงการเขียนตัวสะกดใหม่จะทำให้สับสนได้
ส่วนที่เห็นว่าไม่ควรเขียนว่า ม่อฮ่อม เพราะไม่ถูกต้องตามวิธีเทียบเสียงคำไทยพายัพกับภาษาไทยกรุงเทพฯ
แม้ว่า ม่อฮ่อม และ หม้อฮ่อม ภาษาไทยกรุงเทพฯ จะออกเสียงเหมือนกันก็ตาม
แต่ภาษาถิ่นพายัพจะออกเสียง ๒ คำนี้แตกต่างกัน จากการศึกษาวิจัยของศาสตราจารย์มณี
พยอมยงค์ และผู้ช่วยศาสตราจารย์ประคอง นิมมานเหมินท์
ได้ถ่ายเสียงคำนี้ไว้ตรงกันว่า หม้อห้อมพจนานุกรมภาษาไทยกรุงเทพฯ-ไทยเชียงใหม่
ซึ่งเป็นรายงานประกอบการศึกษาวิชาการทำพจนานุกรมของนิสิตปริญญาโท ประจำปีการศึกษา
๒๕๒๓ ภาควิชาภาษาศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้แสดงวิธีเทียบเสียงคำไทยเชียงใหม่กับคำไทยกรุงเทพฯ
ไว้อย่างชัดเจน โดยเฉพาะเสียงวรรณยุกต์ยืนยันได้ว่า เสียงวรรณยุกต์โท
ในภาษาไทยกรุงเทพฯ เป็นคนละเสียงกับในภาษาไทยพายัพ
เสียงของคำนี้ที่ภาษาไทยกรุงเทพฯ เขียนว่า ม่อฮ่อม
ตรงกับเสียงในภาษาไทยพายัพที่เขียนเป็นรูปตัวสะกดว่า หม้อห้อม นอกจากนี้พจนานุกรมภาษาถิ่น-พายัพ
ฉบับอื่น ๆ ก็เก็บคำนี้ไว้ในรูปตัวสะกดตรงกัน คือ หม้อห้อม ดังนี้
พจนานุกรมไทยพวน-อังกฤษ
รวบรวมโดย นายเมธ รัตนประสิทธิ์
“หม้อห้อม น. ห้อม. น. คราม สีน้ำเงินที่ได้จากต้นคราม. indigo.”
พจนานุกรมล้านนา-ไทย
ฉบับแม่ฟ้าหลวง พ.ศ. ๒๕๓๓ ร่างที่ ๒
“หม้อห้อม น. หม้อที่บรรจุ ห้อม คือ
ครามที่หมักไว้ย้อมผ้าและเรียกผ้าที่ผ่านการย้อมดังกล่าวว่า ผ้าหม้อห้อม.”
“ห้อม น.
ต้นครามอย่างที่ใช้ย้อมผ้าให้เป็นสีครามซึ่งมีอยู่หลายชนิด.”
พจนานุกรมไทยพวน
จัดพิมพ์โดยมูลนิธิไทยพวน
“ห้อม น. น้ำคราม (สีครามที่ทำจากใบพืชที่เรียกว่า ต้นคราม
นำต้นครามมาแช่น้ำจนเน่าเปื่อยแล้วกรองเอากากออกทิ้งผสมน้ำด่าง เถาไม้สะแก
ลงไปในน้ำครามตามส่วน แล้วคนด้วยไม้หรือมือทุกเช้าเย็นจนใช้ได้ แล้วกรองไว้อีกทีหนึ่ง
เก็บไว้ในหม้อหรือไหเพื่อใช้ย้อมผ้าต่อไป) ”
ในพจนานุกรมเล่มนี้
ยังเก็บคำ ฮ่อม ไว้ดังนี้
“ฮ่อม น. ช่องทาง แนวทาง ระเบียบ จารีตประเพณี (ห้อม
หมายถึงน้ำครามที่ใช้ย้อมผ้า).”
จากเหตุผลและเอกสารประกอบการพิจารณาคณะกรรมการชำระพจนานุกรม
จึงเห็นว่าควรเขียนคำนี้ในรูปที่ยึดหลักแนวเทียบเสียงคำทางภาษาศาสตร์คือ ให้ยุติในรูปของการเขียนว่า
หม้อห้อม แต่เพื่อกันมิให้เกิดความเข้าใจคลาดเคลื่อนว่า
“หม้อ” ใน คำ หม้อห้อม
หมายถึงภาชนะบรรจุน้ำสำหรับย้อมโดยจะเข้าใจเป็นว่า ผ้าหม้อห้อมหรือเสื้อหม้อห้อมคือ
ผ้าหรือเสื้อที่ย้อมในหม้อ
มิใช่ผ้าหรือเสื้อที่ย้อมด้วยสีจากต้นห้อมซึ่งไม่จำเป็นว่าจะต้องย้อมในภาชนะที่เป็นหม้อก็ได้
เพราะการย้อมด้วยห้อมเป็นการย้อมเย็น ไม่ต้องนำไปต้ม
จึงให้อธิบายต่อท้ายคำนิยามเดิมของคำ ม่อฮ่อม (ซึ่งแก้ไขการเขียนคำตั้งใหม่เป็น
หม้อห้อม) ว่า “เขียนเป็น ม่อห้อม หรือม่อฮ่อม ก็มี”
หม้อห้อม มัดย้อม ณ ทุ่งโฮ้ง
“หม้อห้อมไม้สัก ถิ่นรักพระลอ ช่อแฮศรีเมือง ลือเลื่องแพะเมืองผี คนแพร่นี้ใจงาม”
หม้อห้อม หรือ ม่อฮ่อม เป็นผ้าพื้นเมืองของดีประจำเมืองแพร่ ที่แขกไปใครมาก็ต้องแวะช้อปติดไม้ติดมือกลับบ้านกันทั้งนั้น
หม้อห้อม เป็นผ้าที่ทำจากผ้าฝ้ายที่มีสีน้ำเงินเข้ม(เดี๋ยวนี้ก็มีความนิยมย้อมอ่อนๆกันตามสมัยนิยม) ได้จากการย้อมด้วยต้นห้อมที่ให้สีธรรมชาติสวยงามน่าสวมใส่
เสื้อหม้อห้อมแบบแต่ก่อนที่หลายคนคุ้นตากันดี
ปัจจุบันนำมาทำมัดย้อมให้เกิดเป็นลวดลายหลายรูปแบบ ทั้งสีเข้มและอ่อนให้ดูทันสมัยมากขึ้น
ส่วนที่มาของคำว่า “หม้อห้อม” เป็นภาษาพื้นเมืองภาคเหนือ เกิดจากรวมคำสองคำ คือ “หม้อ กับ ห้อม”ซึ่งคำว่าหม้อ ก็คือ ภาชนะใส่น้ำที่เรารู้จักกันดี
ส่วนคำว่า ห้อม คือ พืชล้มลุกชนิดหนึ่งในตระกูลคราม เรียกว่า ต้นห้อม หน้าตาเป็นแบบในรูปด้านล่างเลย
หลายคนอาจจะงงกับการสะกดคำว่าหม้อห้อม เพราะ คำว่า หม้อห้อม สามารถเขียนได้หลายแบบ เช่น ม่อฮ่อม ม่อห้อม หม้อฮ่อม หม้อห้อม แต่ทั้งหมดมีความหมายที่เหมือนกัน เข้าใจตรงกัน
ซึ่งจังหวัดแพร่ ถือเป็นถิ่นกำเนิดของผ้าหม้อห้อม ซึ่งเกี่ยวข้องกับประวัติของบ้านทุ่งโฮ้ง ที่เป็นแหล่งผลิตผ้าหม้อห้อมแหล่งใหญ่ที่สุดและมีชื่อเสียงที่สุดของจังหวัดแพร่
ชาวบ้านทุ่งโฮ้งเป็นกลุ่มชนที่มีเชื้อสายลาวพวน ที่ได้อพยพเข้ามาอยู่ที่บ้านทุ่งโฮ้งนานหลายรุ่นแล้ว และได้นำเอาวัฒนธรรมการทอผ้าและการย้อมผ้า โดยใช้ต้นและใบห้อมมาย้อม ทำให้ผ้าฝ้ายเกิดเป็นสีครามหรือสีกรมท่าแบบที่เห็นกัน
ซึ่งเป็นการย้อมแบบนี้เป็นแบบดั้งเดิม แต่ไม่มีหลักฐานการบันทึกว่า เริ่มทำกันมาตั้งแต่สมัยไหน แต่คาดว่าน่าจะมีการทำมาหลายชั่วอายุคน โดยการทำสืบทอดกันมา
ผ้าหม้อเมืองแพร่ ทางภาคเหนือนิยมใช้อย่างแพร่หลาย เพราะเป็นผ้าฝ้ายที่มีความทนทาน น้ำหนักเบา ทำให้สวมใส่สบาย และที่สำคัญสีย้อมเข้มทำให้ไม่เปื้อนง่าย เมื่อสวมใส่ทำงานในไร่นาได้สบายๆเลยทีเดียว
นอกจากนั้นยังมีการนำมาทำเป็นผ้ามัดย้อม เพื่อเพิ่มมูลค่าและเพิ่มลวดลายด้วยการนำมาทำมัดย้อมให้เกิดลวดลายต่างๆ ให้สวยงามมากยิ่งขึ้นในปัจจุบัน
ผ้าหม้อห้อมถือเป็นความภูมิใจของชาวจังหวัดแพร่ ซึ่งปัจจุบันเริ่มกลายเป็นที่นิยมในวงกว้างมากขึ้น จากที่สมัยก่อนถูกมองเป็นเพียงเสื้อผ้าของคนเฒ่าคนแก่ แต่ในปัจจุบันนี้อาจจะต้องบอกว่าถ้าหนุ่มสาวคนไหนไม่มีผ้าหม้อห้อม หรือ ผ้ามัดย้อมห้อม ในตู้เสื้อผ้าถือว่า ไม่โอนะคะ 
https://www.google.co.th/search?q=%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A8%E0%B8%B6%E0%B8%81%E0%B8%A9%E0%B8%B2%E0%B8%97%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A2%E0%B8%A7%E0%B8%9C%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%AB%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%A1%E0%B8%97%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%96%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%99+%E0%B8%88%E0%B9%83%E0%B9%81%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B9%88&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwiZz7z3kJvZAhXGo48KHTfHBowQ_AUICigB&biw=1366&bih=662
https://www.google.co.th/search?q=%E0%B8%95%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%AB%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%A1&tbm=isch&source=iu&ictx=1&fir=0VKu3kU33pXlLM%253A%252CCXHp-HbURN3TgM%252C_&usg=__naMwQw2KpNmIT1BaXVGy4ue-nGc%3D&sa=X&ved=0ahUKEwisnK7fypvZAhWFuI8KHeH5DtUQ9QEILjAB#imgrc=ehaVgz4v8soicM:
https://www.google.co.th/search?q=%E0%B8%95%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%AB%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%A1&tbm=isch&source=iu&ictx=1&fir=0VKu3kU33pXlLM%253A%252CCXHp-HbURN3TgM%252C_&usg=__naMwQw2KpNmIT1BaXVGy4ue-nGc%3D&sa=X&ved=0ahUKEwisnK7fypvZAhWFuI8KHeH5DtUQ9QEILjAB#imgrc=ehaVgz4v8soicM:
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น